Is ar an gCré Dhubh a rugadh agus a tógadh Bróna Ní Cheallacháin. Tá sí ag casadh ceoil agus ag gabháil fhoinn ó bhí sí ina cailín beag. Bíonn sí páirteach go minic i gcoirmeacha agus comórtais agus bhain sí an dara háit amach i gComórtas na mBan ag Oireachtas 2023. Is breá léi freisin a bheith ag plé le hagallaimh bheirte, lúibíní agus sceitseanna.

Tá aithne ag tír agus talamh ar Bhrian Terry Mac Donncha mar gheall ar na blianta atá caite aige ag ceol ar fud Chonamara sa mbanna ceoil ‘Cillín’ in éindí lena leathbhádóir, Máirtín Ó Gríofa. Is ceoltóir ildánach é agus fonnadóir breá a bhfuil luí faoi leith aige le hamhráin a bhaineann le Ros a’ Mhíl, a cheantar dúchais.

Is as an gCoill Rua do Frankie Mac Aodha, fear óg a bhfuil cáil an cheoil á tarraingt aige air féin le roinnt blianta anuas, sa mbaile agus i gcéin. Is ceoltóir cumasach bainseó é agus tá sé ar dhuine den dream óg atá ag coinneáil traidisiún láidir na feadóige beo beathaíoch i gceantar Chois Fharraige.

Is duine de mhórfhonnadóirí óga na linne seo é Domhnall Ó Braonáin, fear óg a bhfuil mianach láidir na hamhránaíochta ann. Is ón Teach Mór é an Braonánach agus amach go maith sna déaga a bhí sé nuair a thosaigh sé ag gabháil fhoinn go poiblí agus níor stop sé ó shin! Tá mórán duaiseanna buaite aige, Corn na bhFear ag Oireachtas 2022 san áireamh.

Is iomaí cor a bhí in aistear ceoil Choilm Mhic Shéalaigh, cumadóir bisiúil, a bhfuil luí aige leis an gceol nua-aimseartha. Sa mbaile i mBaile Átha Cliath a chuir sé tús lena thuras agus ar an gCaorán i mBaile na hAbhann atá cónaí anois air in éineacht lena bhean Nóirín Chóil Tom Ní Chonghaile. Chaith sé na blianta ag casadh leis an mbanna iomráiteach, na Fíréin.

Is cláirseoir agus amhránaí aitheanta í Síle Denvir, bean a rugadh agus a tógadh sna hAille in Indreabhán. Is scoláire freisin í agus tá sí ina hOllamh Cúnta in Ollscoil Chathair Bhaile Átha Cliath. Tá suim faoi leith aici in amhránaíocht chomhaimseartha na Gaeilge.

As Gaeltacht na Rinne ó thús d’Odí Ní Chéilleachair agus bádh i dtraidisiún amhránaíochta na nDéise í is í ag fás aníos. Tháinig sí chun cónaithe go Conamara in 2000 agus tá sí ag cur fúithi sna hAille lena fear, Mícheál Darby Ó Fátharta, agus a mbeirt iníonacha. Tá Odí ag obair in Acadamh na hOllscolaíochta Gaeilge agus is ise comhordaitheoir an togra ‘Taisce Chois Fharraige’.

Tá mianach láidir na n-amhrán i mBríd Uí Fhátharta agus cén t-iontas é sin óir is gariníon í le Máire a’ Ghabha agus iníon, ar ndóigh, le Michael Mháire a’ Ghabha ón Aird Thoir, Carna. Sa Teach Mór Thiar atá sí le fada an lá, baile dúchais a fir, Jimmy Pheadair Liam Ó Fátharta, a cailleadh go hóg, beannacht Dé leis. Tá duaiseanna Oireachtais buaite ag Bríd agus bíonn sí páirteach i gcónaí in Éigse Mhichael Mháire ‘n Ghabha.

Bhí Máire Áine Ní Dhonnchadha (1919-1991) ar dhuine de na chéad bhanamhránaithe sean-nóis a ndearnadh taifeadadh gairmiúil orthu agus ba bheag teach i gCois Fharraige nach raibh cóip den cheirnín ‘Deora Aille’ ann. Is ar an gCnoc, Indreabhán, a fuineadh agus a fáisceadh í ach is i mBaile Átha Cliath a chaith sí cuid mhaith dá saol. Múinteoir agus bailitheoir a bhí inti agus ba mhinic a bhíodh glaoch ar a tuairimí macánta, meáite faoi chúrsaí amhránaíochta sa nGaeltacht.

Baile Átha Cliathach é Gearóid Denvir agus tá cónaí air le fada i gCnoc na hAille, Indreabhán, agus is ann a thóg sé féin agus a bhean, Máire, a gceathrar clainne. Tá leabhair foilsithe aige ar ghnéithe éagsúla de litríocht agus de chultúr na hÉireann agus ar chuid acu sin tá saothair faoi Mháirtín Ó Cadhain, Colm de Bhailís agus Learaí Phádraic Learaí Ó Fínneadha.

Is scríbhneoir agus cumadóir é Tadhg Mac Dhonnagáin. Is as Achadh Mór i gContae Mhaigh Eo é ó dhúchas agus tá sé ag cur faoi sa Spidéal ón mbliain 2000 i leith. Tá amhráin cumtha aige, tá aithne air mar chruthaitheoir agus scríbhneoir don scáileán, is scríbhneoir beathaisnéise agus úrscéalaí é freisin. Is é a bhunaigh an teach foilsitheoireachta, Futa Fata.

Is é a hathair, Charlie Lennon, a mhúscail spéis Éilís Lennon sa gceol. Chaith sí tréimhse le Ceolfhoireann Náisiúnta na nÓg, bhí sí ina veidhleadóir aonair le Ceolfhoireann Choirme RTÉ agus thaistil sí an domhan le ceolfhoirne agus lena muintir cheolmhar féin. Is faoina cúram atá Stiúideo Cuan, lárionad cultúrtha an Spidéil, agus bíonn fáilte shuáilceach i gcónaí aici roimh chuairteoirí.

Is ar an Lochán Beag a chaith an scéalaí Tom Bheairtle Tom Ó Flatharta a shaol agus é de bhua aige go raibh cuimhne iontach aige. Scéalaí mór a bhí ina athair roimhe. Ghnóthaigh sé duaiseanna scéalaíochta ag an Oireachtas agus d’eisigh Cló Iar-Chonnacht roinnt dá scéalta ar chaiséad dar teideal Ag Scéalaíocht. Bhíodh Tom le cloisteáil go minic ar an gclár Trian le Scéalaíocht a chraoltaí ar Raidió na Gaeltachta.

Is as Gaoth Dobhair i nGaeltacht Dhún na nGall Sorcha ach tá sí ina cónaí i gCois Fharraige ó bhí an bhliain 2005 ann, áit a bhfuil sí ag tógáil clainne agus ag obair mar thuairisceoir le Nuacht RTÉ. Thóg a máthair, Brighid, cuid mhaith amhrán ó Sheán Bán ‘Ac Grianna agus roinn sí féin agus a fear, Tomás, an stór mór sin le Sorcha agus leis an gcuid eile den chlann.

Is ceoltóir agus cumadóir í Erin Nic Eoghain a bhfuil an stíl chlasaiceach agus an stíl thraidisiúnta ar a toil aici de bharr gur fhoghlaim sí an dá mhodh is í ag fás aníos i gCraigavon, Co. Ard Mhacha. Is múinteoir bunscoile í agus tá céim mháistreachta aici sa gceol traidisiúnta. Tá cónaí uirthi sa Spidéal lena fear, Seosamh Ó Neachtain, agus a gclann óg.

De chlann cheolmhar Lennon é Seán, fear a tógadh i mBaile Átha Cliath agus atá ina chónaí anois sna Forbacha lena chomhluadar. Faoi mar a bheifeá ag súil leis, casann sé an fhidil agus an pianó freisin. Tagann na stíleanna éagsúla go héasca leis: an ceol traidisiúnta, an ceol clasaiceach agus an snagcheol. Is ball é den ghrúpa snagcheoil Tribal Swing a bhíonn le cloisteáil go minic i nGaillimh.

Is as Barr Roisín, Ros a’ Mhíl, don damhsóir sean-nóis, Patricia Ní Fhátharta agus tá sí ina cónaí anois i Maigh Eo lena fear, John Murtagh, agus a mbeirt ghasúr. Músclaíodh a suim sa damhsa nuair a thosaigh sí ag foghlaim ceoil agus mhol a máthair, Baba, di leagan ar an damhsa. Is iomaí steip a dhamhsaigh sí ó shin agus tá an-dúil aici sa tseanstíl.

Ba as na hAille do Mháirtín Shéamuis Ó Fátharta (1906 - 1985) agus ba bheag an ceapadh a bhí aige an lá a thaifead mac a dhearthár, Meaití Jó Shéamuis, é go mbeadh an ríl a chas sé dó ar an trumpa béil ar cheann na saothair is aithnidiúla i stór ceoil na hÉireann. Is é Ríl Mháirtín Shéamuis ceol aitheantais RTÉ Raidió na Gaeltachta ó uair a bhunaithe.

Ba as an Muileann gCearr ó thús do May Mulready Standún ach is sa Spidéal a chuir sí faoi lena fear, Máirtín Standún. Dar ndóigh ba leo an siopa cáiliúil, Tigh Standún i mBaile an Domhnalláin. Bean eisceachtúil ab ea í agus bhí sí ar dhuine den fhíorbheagán ban a bhíodh ag casadh go poiblí sna 1950í agus 1960í. Chuir Frankie Mac Aodha suim ina scéal.

Is as an nGairfean i Ros Muc ó thús don scríbhneoir Beairtle Ó Conaire. Tá sé ina chónaí sa bPáirc sa Spidéal le blianta fada in éineacht lena bhean, Úna. Doireann Ní Fhoighil, a ghariníon, a scríobh an t-alt seo.