Is ar an gCré Dhubh a rugadh agus a tógadh Bróna Ní Cheallacháin. Tá sí ag casadh ceoil agus ag gabháil fhoinn ó bhí sí ina cailín beag. Bíonn sí páirteach go minic i gcoirmeacha agus comórtais agus bhain sí an dara háit amach i gComórtas na mBan ag Oireachtas 2023. Is breá léi freisin a bheith ag plé le hagallaimh bheirte, lúibíní agus sceitseanna.

Tá aithne ag tír agus talamh ar Bhrian Terry Mac Donncha mar gheall ar na blianta atá caite aige ag ceol ar fud Chonamara sa mbanna ceoil ‘Cillín’ in éindí lena leathbhádóir, Máirtín Ó Gríofa. Is ceoltóir ildánach é agus fonnadóir breá a bhfuil luí faoi leith aige le hamhráin a bhaineann le Ros a’ Mhíl, a cheantar dúchais.

Is duine de mhórfhonnadóirí óga na linne seo é Domhnall Ó Braonáin, fear óg a bhfuil mianach láidir na hamhránaíochta ann. Is ón Teach Mór é an Braonánach agus amach go maith sna déaga a bhí sé nuair a thosaigh sé ag gabháil fhoinn go poiblí agus níor stop sé ó shin! Tá mórán duaiseanna buaite aige, Corn na bhFear ag Oireachtas 2022 san áireamh.

Is iomaí cor a bhí in aistear ceoil Choilm Mhic Shéalaigh, cumadóir bisiúil, a bhfuil luí aige leis an gceol nua-aimseartha. Sa mbaile i mBaile Átha Cliath a chuir sé tús lena thuras agus ar an gCaorán i mBaile na hAbhann atá cónaí anois air in éineacht lena bhean Nóirín Chóil Tom Ní Chonghaile. Chaith sé na blianta ag casadh leis an mbanna iomráiteach, na Fíréin.

Is cláirseoir agus amhránaí aitheanta í Síle Denvir, bean a rugadh agus a tógadh sna hAille in Indreabhán. Is scoláire freisin í agus tá sí ina hOllamh Cúnta in Ollscoil Chathair Bhaile Átha Cliath. Tá suim faoi leith aici in amhránaíocht chomhaimseartha na Gaeilge.

As Gaeltacht na Rinne ó thús d’Odí Ní Chéilleachair agus bádh i dtraidisiún amhránaíochta na nDéise í is í ag fás aníos. Tháinig sí chun cónaithe go Conamara in 2000 agus tá sí ag cur fúithi sna hAille lena fear, Mícheál Darby Ó Fátharta, agus a mbeirt iníonacha. Tá Odí ag obair in Acadamh na hOllscolaíochta Gaeilge agus is ise comhordaitheoir an togra ‘Taisce Chois Fharraige’.

Tá mianach láidir na n-amhrán i mBríd Uí Fhátharta agus cén t-iontas é sin óir is gariníon í le Máire a’ Ghabha agus iníon, ar ndóigh, le Michael Mháire a’ Ghabha ón Aird Thoir, Carna. Sa Teach Mór Thiar atá sí le fada an lá, baile dúchais a fir, Jimmy Pheadair Liam Ó Fátharta, a cailleadh go hóg, beannacht Dé leis. Tá duaiseanna Oireachtais buaite ag Bríd agus bíonn sí páirteach i gcónaí in Éigse Mhichael Mháire ‘n Ghabha.

Bhí Máire Áine Ní Dhonnchadha (1919-1991) ar dhuine de na chéad bhanamhránaithe sean-nóis a ndearnadh taifeadadh gairmiúil orthu agus ba bheag teach i gCois Fharraige nach raibh cóip den cheirnín ‘Deora Aille’ ann. Is ar an gCnoc, Indreabhán, a fuineadh agus a fáisceadh í ach is i mBaile Átha Cliath a chaith sí cuid mhaith dá saol. Múinteoir agus bailitheoir a bhí inti agus ba mhinic a bhíodh glaoch ar a tuairimí macánta, meáite faoi chúrsaí amhránaíochta sa nGaeltacht.

Is scríbhneoir agus cumadóir é Tadhg Mac Dhonnagáin. Is as Achadh Mór i gContae Mhaigh Eo é ó dhúchas agus tá sé ag cur faoi sa Spidéal ón mbliain 2000 i leith. Tá amhráin cumtha aige, tá aithne air mar chruthaitheoir agus scríbhneoir don scáileán, is scríbhneoir beathaisnéise agus úrscéalaí é freisin. Is é a bhunaigh an teach foilsitheoireachta, Futa Fata.

Is as Gaoth Dobhair i nGaeltacht Dhún na nGall Sorcha ach tá sí ina cónaí i gCois Fharraige ó bhí an bhliain 2005 ann, áit a bhfuil sí ag tógáil clainne agus ag obair mar thuairisceoir le Nuacht RTÉ. Thóg a máthair, Brighid, cuid mhaith amhrán ó Sheán Bán ‘Ac Grianna agus roinn sí féin agus a fear, Tomás, an stór mór sin le Sorcha agus leis an gcuid eile den chlann.

Bhí cáil ar Cháit Ní Choistealbha nó Kate Sheáin Tom (1886 – 1974) mar fhonnadóir agus mar scéalaí. Rugadh i mBaile Domhnalláin sa Spidéal í agus is i mBaile an tSagairt a thóg sí féin agus a fear céile, Mícheál Ó Conláin, a gclann. Ba í Cáit sin-seanmháthair scríbhneoirí an ailt seo, Áine agus Cillian Ó Laoi.

Rugadh agus tógadh Antoine Pheaitín Terry Mac Donncha i Ros a’ Mhíl. Seo píosa a scríobh a gharchlann, Éadaoin, Neasa agus Dearbhail, faoi dhaideo Ros a’ Mhíl.

Níl aon fhaitíos ar Róisín Seoighe dul ag plé le seánraí éagsúla ceoil agus tá sí chomh compordach céanna ag casadh an tsean-nóis sa mbaile i Ros a’ Mhíl Uachtair is atá sí ag casadh sa stíl indie ar ardáin mhóra na hEorpa. Is damhsóir, ceoltóir agus cumadóir í an bhean óg seo a bhain amach céim sa gceol ó Ollscoil na Gaillimhe le deireanas.

Rugadh an t-amhránaí sean-nóis Áine Ní Fhlaithbheartaigh (1939 – 2008), iníon Mhaitiú Sheáin Sheáin agus Mháire Ní Mhaoileoin, i dTóin an Chnoic i Ros a’ Mhíl. Bhí Muintir Uí Fhlaithbheartaigh ar cheann de na comhluadair a d’aistrigh soir go Cill Mochriodóg i gCo. Chill Dara sna 1950idí. Níor thug siad riamh cúl le cine agus is le Gaeilge a thóg Nan agus a fear, Nioclás, a gclann féin i Nás na Ríogh. Seanaintín í Nan Mhaitiú le Ciara Nic Dhonnacha, scríbhneoir an ailt seo.

Is as Baile an tSléibhe sa Spidéal í Áine Ní Dhroighneáin agus tá sí ag amhránaíocht ó bhí sí ina cailín beag. Thosaigh sí ag freastal ar ranganna sean-nóis leis an nGaelacadamh agus í ocht mbliana d’aois. Bhí tionchar ag lear mór amhránaithe sean-nóis ar Áine, ina measc Patsy Ó Ceannabháin, Máire Pheitir Uí Dhroighneáin, Pat Phádraic Tom Ó Conghaile agus go leor eile.

Is as an Sruthán ar an gCeathrú Rua don fhonnadóir Bhríd Treasa ach tá sí ag cur fúithi ar an gCré Dhubh le blianta fada. Is ball í de Chór Chois Fharraige. Tá sí ina comhordaitheoir ar Fighting Words na Gaeilge agus tá an-suim aici an chruthaitheacht a chur chun cinn.

Is sa Teach Mór, Indreabhán, atá cónaí ar Caroline Ní Chonaire. Cé gur bean óg fós í, ní inniu ná inné a thosaigh sí ag casadh amhrán mar ní raibh sí ach cúig bliana d’aois nuair a chuaigh sí chuig ranganna sean-nóis Mháire Pheitir Uí Dhroighneáin den chéad uair. Is maith léi seánraí eile freisin agus tá an-tóir uirthi mar amhránaí bainise.

Is as an Teach Mór in Indreabhán do Dharíona Nic Dhonncha, fonnadóir agus príomhamhránaí an ghrúpa Sunda. Aniar as Coill Sáile a tháinig bua an cheoil, dar léi féin, mar is gariníon í le Pádraig Tom Phatch Ó Ceannabháin, nach maireann. A hiníon, Éabha, a scríobh an píosa seo faoina máthair.

Coisfharraigeach de dhúchas Mhaigh Eo é Feargal Ó Béarra. Is sa mBeilg atá sé ag cur faoi, agus é i mbun aistriúcháin i gComhairle an Aontais Eorpaigh sa mBruiséil. Amhránaí, cumadóir agus scríbhneoir é. Athchóiriú agus athchruthú na seanscéalta dúchasacha is ábhar dá chuid leabhar. Is í Labhaoise Ní Bhéarra, neacht le Feargal, a scríobh an cuntas seo.

Tógadh Fearghas Mac Lochlainn le Gaeilge i mBaile Átha Cliath ach tá sé ina chónaí ar an Spidéal le fada. Bhí sé ina phríomhoide ar Scoil Sailearna, áit ar chuir sé féin agus an fhoireann borradh mór faoi thraidisiún na n-agallamh beirte agus na lúibíní i measc óige an cheantair. Is liosta le háireamh na saothair atá cumtha aige agus tá carnán duaiseanna Oireachtais buaite aige. Is iad Faye agus Reuben Kenny a scríobh an t-alt seo.